Poradnik dla użytkownika

Co to jest scam? Definicja, ochrona, kroki prawne

23.10.2023

Scam to oszustwo w świecie cyfrowym, które może Cię pozbawić pieniędzy lub prywatnych informacji. Dlaczego jest tak niebezpieczny? Ponieważ oszuści wykorzystują sprytne techniki, by wydobyć Twoje dane lub wyłudzić od Ciebie gotówkę. Aby się przed tym ustrzec, musisz wiedzieć, na co zwracać uwagę i gdzie zgłaszać podejrzane sytuacje. Dowiedz się, jak rozpoznać scam i jak się przed nim bronić.

Scam – co to znaczy?

Kiedy słyszysz słowo „scam”, myślisz o oszustwie, prawda? Masz absolutną rację! Scam to termin pochodzący z języka angielskiego, oznaczający wszelkiego rodzaju oszustwo, zwłaszcza w środowisku internetowym. Jego historia sięga lat 60. XX wieku w Stanach Zjednoczonych, gdzie określano nim fałszywe schematy inwestycyjne czy nieuczciwe gry hazardowe.

Różne formy scamu dotykają nas niemal codziennie. Otrzymujesz dziwnego maila z prośbą o podanie danych bankowych? To najprawdopodobniej phishing, czyli oszustwo mailowe. A może zobaczyłeś niewiarygodnie korzystną ofertę pracy, ale musisz najpierw wysłać pewną kwotę „za przeszkolenie” lub skan swojego dowodu osobistego w celu potwierdzenia danych? To kolejna forma scamu!

Ale pamiętaj, nie każda niechciana wiadomość to scam. Często spotkasz się z terminem „spam”. Choć oba terminy są używane w kontekście niechcianych wiadomości, istnieje między nimi zasadnicza różnica. Spam to niechciane, masowo wysyłane wiadomości, głównie reklamowe. Scam natomiast ma na celu Cię oszukać i wyłudzić od Ciebie pieniądze lub dane.

Czytaj więcej na ten temat w naszym artykule Co to jest spam? >>

Dlaczego scam jest niebezpieczny?

Zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego tak wiele osób ostrzega przed scamem? To nie tylko kwestia potencjalnych strat finansowych, chociaż te bywają bardzo dotkliwe. Wyobraź sobie sytuację, w której tracisz oszczędności życia, bo uwierzyłeś w fałszywy mail z banku. Ale to nie koniec problemów. Scam może prowadzić do poważnego naruszenia Twojej prywatności. Gdy podasz oszustom swoje dane osobowe, mogą one trafić w niepowołane ręce i zostać wykorzystane na najróżniejsze sposoby.

Poza stratami finansowymi i utratą prywatności istnieją także psychologiczne konsekwencje bycia ofiarą scamu. Odczuwasz poczucie wstydu, że dałeś się oszukać, czujesz się bezsilny i zdradzony? Może to również wpłynąć na Twoje poczucie bezpieczeństwa w świecie cyfrowym, zniechęcając do korzystania z jego wielu dobrodziejstw.

Krótko mówiąc, scam to nie tylko zagrożenie dla Twojego portfela. To atak na Twoją prywatność i samopoczucie.

Jak rozpoznać scam?

Wiedząc, jak groźny może być scam, z pewnością chcesz nauczyć się go rozpoznawać. Cechy scamu, które powinny Cię zaniepokoić:

zbyt dobra oferta – niesamowicie korzystne oferty są najczęściej przynętą dla potencjalnych ofiar;
niejasne źródło – otrzymałeś wiadomość od nieznanej osoby lub firmy? Zastanów się dwa razy, zanim klikniesz jakikolwiek link lub podasz swoje dane;
błędy językowe i stylistyczne – większość scamów pochodzi z zagranicy i jest tłumaczona automatycznie lub generowana przez ChatGPT, co prowadzi do błędów językowych i nienaturalnie brzmiących zdań;
nagła potrzeba działania – oszuści często twierdzą, że musisz działać natychmiast, inaczej coś stracisz. Ta technika ma na celu zmuszenie Cię do działania bez głębszego zastanowienia.

Smutna dziewczyna patrzy w telefon, trzymając go w dłoniach.

Teraz kilka przykładów popularnych scamów:

phishing – fałszywe e-maile od nadawców podszywających się pod banki lub inne instytucje, proszących o podanie danych logowania lub informacji kredytowych;
oszustwa na aukcjach – fałszywi sprzedawcy oferujący atrakcyjne produkty w niskich cenach, których w rzeczywistości nie posiadają;
fałszywe loterie – wiadomości informujące, że wygrałeś dużą sumę pieniędzy, ale musisz najpierw zapłacić „opłatę administracyjną” lub podać swoje dane osobowe.

Pamiętaj, że oszuści są sprytni i ciągle wymyślają nowe metody oszukiwania. Zawsze bądź czujny i staraj się być krok przed nimi, kwestionując wszystko, co wydaje się podejrzane (np. ze specjalistami T-Mobile).

Jak się chronić przed scamem?

Sprawdzone wskazówki umożliwiające ochronę przed scamem:

sprawdź wszystko dwa razy – zanim klikniesz link lub podasz swoje dane, upewnij się, że źródło jest wiarygodne. Dokładnie zweryfikuj adres URL (czy nie ma w nim literówek i czy nie jest podobny do żadnej znanej Ci witryny) oraz sprawdź opinie o danej stronie w Google;
używaj silnych haseł – regularnie zmieniaj hasła do swoich kont i korzystaj z różnych kombinacji liter, cyfr i znaków specjalnych;
nie udostępniaj niepotrzebnie danych – zastanów się, czy podawanie Twoich informacji jest konieczne;
korzystaj z programu antywirusowego – regularnie go aktualizuj i skanuj swój komputer w poszukiwaniu złośliwego oprogramowania (w tym keyloggerów odpowiadających za przechwytywanie wpisywanych haseł);
sprawdzaj załączniki i linki – nie otwieraj załączników ani nie klikaj w linki w wiadomościach od nieznanych nadawców.

Ochrona przed scamem - zadbaj o swoje bezpieczeństwo w sieci! - edukacja, weryfikacja źródeł, aktualizacje, silne hasła do kont, antywirusy, dwuetapowa weryfikacja kont, rozwaga, weryfikacja nieznanych numerów

Sprawdź, jak powinno wyglądać zarządzanie hasłami w praktyce! >>

Narzędzia i zasoby, które mogą Ci pomóc w identyfikacji scamu, to na przykład:

bazy scamów – istnieją strony internetowe, które gromadzą informacje o znanych oszustwach, możesz tam sprawdzić podejrzane numery telefonów czy adresy e-mail (aby zweryfikować potencjalnego oszusta, wpisz jego numer telefonu lub adres e-mail w Google);
rozszerzenia przeglądarki – istnieją dodatki do przeglądarek, które ostrzegają Cię, gdy wchodzisz na podejrzane strony (np. VTzilla lub LastPass);
edukacja – organizacje konsumenckie lub instytucje zajmujące się bezpieczeństwem cyfrowym, w tym gov.pl, oferują bezpłatne materiały edukacyjne na temat rozpoznawania scamów i zapobiegania im.

Gdzie można i należy zgłaszać scam?

Twoje zgłoszenie może pomóc innym uniknąć utraty majątku lub wyłudzenia danych osobowych. Instytucje, do których warto zgłaszać naruszenia prywatności:

policja – jeśli padłeś ofiarą oszustwa i doznałeś strat finansowych, zgłoś to na najbliższym komisariacie. Policja ma specjalne jednostki zajmujące się cyberprzestępstwami;
portale rządowe – jeśli zauważysz niebezpieczne działania w sieci (np. phishing), zgłoś je pod adresem www.gov.pl;
banki i instytucje finansowe – jeśli scam dotyczył Twojego konta bankowego, karty kredytowej czy innych usług finansowych, niezwłocznie skontaktuj się ze swoim bankiem.

Jak zgłosić scam? Kiedy decydujesz się zgłosić oszustwo:

dokładnie opisz sytuację – przygotuj szczegółowy opis tego, co się stało: kiedy, jak i gdzie doszło do oszustwa;
zachowaj dowody – e-maile, wiadomości, zrzuty ekranu, potwierdzenia płatności: wszystko to może być przydatne w dochodzeniu;
podaj swoje dane kontaktowe – zostaw sposób kontaktu, dzięki czemu instytucje skontaktują się z Tobą, jeśli będą potrzebować dodatkowych informacji.

Nie bój się zgłaszać oszustw! Bycie czujnym ułatwia zapobieganie podobnym sytuacjom w przyszłości. Pamiętaj, że scam to nie tylko Twój problem, ale również całej społeczności internetowej.